Chứng khoán phái sinh là một công cụ đầu tư tài chính hiệu quả, đem lại nhiều lợi ích cho các nhà đầu tư. Với cơ chế hoạt động linh hoạt, CKPS ngày càng được nhiều NĐT ưu ái và lựa chọn như một hình thức kinh doanh đầy hấp dẫn.
Tuy là vậy, khái niệm công cụ tài chính này vẫn có khá mới mẻ tại thị trường Việt Nam, nhiều người còn chưa phân biệt rõ sự khác nhau giữa chứng khoán phái sinh và đầu tư cổ phiếu thông thường. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nắm rõ những thông tin về hình thức đầu tư tài chính này, mời các bạn cùng theo dõi.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh (CKPS) được hiểu là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng dựa trên giá trị của các tài sản cơ sở khác nhau như tài sản, lãi suất, chỉ số hay cổ phiếu. Các dạng hợp đồng bao gồm: Hợp đồng tương lai, Hợp đồng quyền chọn, Hợp đồng kỳ hạn và Hợp đồng hoán đổi.
Mỗi dạng sẽ có quy định quyền lợi, nghĩa vụ và thực hiện theo cơ chế riêng. Do đó, nhà đầu tư cần tìm hiểu kỹ càng để lựa chọn loại hình phù hợp với kế hoạch đầu tư của mình.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Cụ thể, trong hợp đồng CKPS sẽ quy định rõ quyền và nghĩa vụ của 2 bên trong việc chuyển giao tài sản, ký quỹ tại một thời điểm đáo hạn nhất định trong tương lai với mức giá được ấn định cụ thể trong hợp đồng đã ký. Với hình thức đầu tư này, lợi ích bạn nhận được trong tương lai sẽ phụ thuộc và sự tăng giảm chỉ số giá trị tài sản cơ sở trong tương lai so với hiện tại. Nếu trong tương lai, các chỉ số giá trị của tài sản cơ sở tăng so với mức giá quyết định ở hiện tại thì nhà đầu tư sẽ có lời. Ngược lại NĐT sẽ lỗ.
Nghe có vẻ may rủi nhưng chúng ta hoàn toàn có thể dự tính được dựa vào những phân tích tình trạng tài sản hiện tại. Nếu so với đầu tư cổ phiếu thông thường, mua bán CKPS có nhiều ưu điểm có thể kể đến như: Phòng ngừa rủi ro biến động giá, có thể bán khống chứng khoán, tính thanh khoản cao, lợi ích đòn bẩy tài chính.
Tại thị trường Việt Nam hiện nay, loại hợp đồng tương lai gồm: Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ là sản phẩm CKPS đầu tiên được triển khai.
Những loại hợp đồng chứng khoán phái sinh phổ biến hiện nay
Với cơ chế hoạt động linh hoạt, đa dạng. Hiện nay chứng khoán phái sinh tồn tại dưới dạng 4 loại hợp đồng chính: Hợp đồng tương lai, Hợp đồng quyền chọn, Hợp đồng kỳ hạn và Hợp đồng hoán đổi. Mỗi loại hợp đồng được xây dựng dựa trên những quy định về quyền, nghĩa vụ các bên và cơ chế hoạt động riêng. Cụ thể:
Các loại hợp đồng trong Chứng khoán phái sinh
- Hợp đồng tương lai (HĐTL): Là hợp đồng được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên sàn giao dịch. Là một thỏa thuận mua bán, giao dịch một tài sản cơ sở cụ thể được diễn ra trong khoảng thời gian nhất định ở tương lai nhưng với mức giá xác định ở hiện tại. Thuật ngữ trên phải ánh kỳ vọng của cả 2 bên về giá trị tài sản trao đổi trong tương lai, người mua thì mong giá trị hàng hóa tăng và ngược lại thì người bán hy vọng giá trị hàng hóa giảm để thu lợi nhuận dựa trên mức chênh lệch.
- Hợp đồng kỳ hạn (HĐKH): Cơ chế tương tự như hợp đồng tương lai, đều là thỏa thuận mua bán một tài sản nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước tại ngày ký kết. Tuy nhiên ở HĐKH sẽ không được chuẩn hóa, các chi tiết là do hai bên đàm phán trực tiếp và không thông qua sàn giao dịch chứng khoán hay bên môi giới.
- Hợp đồng hoán đổi (HĐHĐ): Khác với hợp đồng tương lai hay hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi là hợp đồng cá biệt được thực hiện bởi 2 bên, không được sử dụng để mua bán trực tiếp các tài sản cụ thể. Chúng là dạng hợp đồng pháp lý được ký kết và thống nhất bởi 2 bên về việc đồng ý thanh toán các khoản chi trả định kỳ cho nhau hay trao đổi dòng tiền trong một khoảng thời gian nhất định.
- Hợp đồng Quyền chọn (HĐQC): Là một công cụ phái sinh cho phép người nắm giữ nó có quyền mua hoặc bán một tài sản nhất định trong một thời điểm cụ thể ghi rõ trong hợp đồng với mức giá được định sẵn từ trước (gọi là giá giao kết) và phải trả một khoản phí nhất định để mua quyền này (tiền mua quyền). Người mua quyền này hoàn toàn có quyền quyết định sẽ bán tài sản hay không bán chúng.
Như chia sẻ phía trên, mỗi loại hợp đồng sẽ có cơ chế và quy định riêng, các nhà đầu tư cần nghiên cứu chi tiết để lựa chọn hình thức hợp đồng phù hợp với mục đích đầu tư tài chính của mình. Việc sinh lời hay không phụ thuộc rất nhiều vào chỉ số giá trị tài sản cơ sở tăng hay giảm, việc tìm hiểu và phân tích kỹ lưỡng định hướng tăng trưởng của tài sản sẽ quyết định việc bạn có lời hay lỗ.
Một điểm cần lưu ý, điểm khác biệt dễ nhận thấy giữa chứng khoán phái sinh và đầu tư cổ phiếu thông thường chính là ngày đáo hạn ở CKPS. Nhà đầu tư cần nắm rõ thời điểm đáo hạn để lựa chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp với kế hoạch đầu tư.
Điều kiện đầu tư chứng khoán phái sinh là gì?
Điều kiện đầu tư chứng khoán phái sinh được quy định cụ thể tại Điều 16 – Nghị định 158/2020/NĐ-CP cụ thể như sau:
1. Tổ chức, cá nhân được đầu tư vào các chứng khoán phái sinh trên thị trường chứng khoán phái sinh, trừ trường hợp bị cơ quan có thẩm quyền cấm thực hiện các hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán có thời hạn hoặc vĩnh viễn do vi phạm trong hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán và các trường hợp đầu tư có điều kiện cụ thể sau đây:
a) Công ty chứng khoán chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh cho phép thực hiện hoạt động tự doanh chứng khoán phái sinh;
b) Công ty quản lý quỹ chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro cho danh mục chứng khoán đang nắm giữ đối với nguồn vốn ủy thác từ hoạt động quản lý danh mục đầu tư; công ty quản lý quỹ chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro theo quy định của pháp luật về quỹ đầu tư chứng khoán đối với nguồn vốn của quỹ đầu tư chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán. Công ty quản lý quỹ không được đầu tư chứng khoán phái sinh từ nguồn vốn của mình, nguồn vốn vay và các nguồn vốn huy động hợp pháp khác;
c) Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận bằng văn bản;
d) Doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh theo quy định của pháp luật về kinh doanh bảo hiểm;
đ) Tập đoàn kinh tế nhà nước, tổng công ty nhà nước, doanh nghiệp nhà nước chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng vốn nhà nước vào hoạt động sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp.
2. Trong quá trình đầu tư chứng khoán phái sinh, kinh doanh chứng khoán phái sinh, tổ chức, cá nhân tự chịu trách nhiệm về rủi ro và phải tuân thủ quy định pháp luật, không được thực hiện các hành vi bị cấm theo quy định của pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán.
Các nhà đầu tư cần tìm hiểu chi tiết về điều kiện đầu tư chứng khoán phái sinh theo quy định của pháp luật để tránh những rủi ro, lằng nhằng sau này.
Lưu ý cần biết khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh
Thị trường CKPS tại Việt Nam còn tương đối mới mẻ với các nhà đầu tư, nhằm tránh gặp phải những rủi ro khi ký kết hợp đồng cần lưu ý một số vấn đề sau:
Một số lưu ý khi tham gia thị trường chứng khoán phái sinh
Tại thị trường Việt Nam hiện nay, loại hợp đồng tương lai gồm: Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ là sản phẩm CKPS đầu tiên được triển khai. Ở mỗi loại hợp đồng trong CKPS đều có ngày đáo hạn cụ thể, bạn cần nắm bắt thời gian đáo hạn để lựa chọn hợp đồng phù hợp với kế hoạch đầu tư tài chính cũng như dòng tiền của mình.
Trong giao dịch chứng khoán phái sinh có một khái niệm “ký quý”. Ở đây ký quỹ là khoản đặt cọc thể hiện sự đảm bảo của cả 2 bên trong việc tuân thủ các quyền và nghĩa vụ được ghi trong hợp đồng. Khoản ký quỹ là khác nhau tùy theo quy định trong hợp đồng, chúng được thanh toán tại thời điểm ký kết, nếu nhà đầu tư không đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu sẽ bị gọi ký quỹ và phải hoàn thành khoản ký quỹ để có thể tiếp tục hợp đồng.
Việc sinh lợi hay không khi đầu tư CKPS phụ thuộc vào chỉ số giá trị tài sản cơ sở tăng hay giảm. Nếu giá trị tài sản tăng sẽ có lợi cho bên mua và ngược lại, giá trị tài sản giảm sẽ có lợi cho bên bán. Do đó, các nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ, tìm hiểu và phân tích định hướng tăng trưởng của tài sản để có lựa chọn đầu tư sinh lợi nhuận.
Trên đây chúng tôi đã chia sẻ đến bạn đọc hình thức đầu tư tài chính được ưa chuộng hiện nay, đầu tư chứng khoán phái sinh. Dù ở hình thức đầu tư nào cũng sẽ có những lợi thế và rủi ro tiềm ẩn riêng, nhiệm vụ của bạn là tìm hiểu và phân tích kỹ chúng để lựa chọn con đường sinh lời phù hợp nhất. Cảm ơn đã theo dõi bài viết của chúng tôi!
